روزگار- محی‌الدین طباطبایی: وقتی صحبت از حقوق زندانی می‌شود، منظور دفاع از جرم و جنایت نیست. یک محکوم بابت جرمی که مرتکب شده مجازات قانونی خود را تحمل می‌کند و نه در قانون و نه در شرع حجتی برای آزار بیش از آنچه در حکم قطعی آمده وجود ندارد. در رابطه با متهم نیز همین گونه است به‌ویژه که اصل برائت تا صدور حکم قطعی حامی متهم است و نمی توان افراد را بابت جرمی که ثبات نشده مجازات کرد.

یکی از حقوق زندانیان حفظ کرامت انسانی آن‌هاست که در مسیر بازپروری نیز ایفاگر نقش بسزایی است. عزت نفس و کرامتی که با یک سهل‌انگاری ممکن است تبعات سنگین روحی برای زندانی داشته باشد. مانند وقتی که برای درمان نیاز به رفتن به بیمارستان پیدا می‌کند. زمان بستری با پابند و دستبند به تخت متصل می‌شود و سایه سنگین زندانی بودن در تمام مراحل درمان بر سر او سنگینی می‌کند. آیا این فرد این حجم از تحقیر را بعد از آزادی تحمل خواهد کرد؟ از لحاظ روحی و اعتماد اجتماعی امکان بازگشت به جامعه برای او فراهم خواهد شد؟

دستبند و لباس زندان استرس را افزون می‌کند

در همین رابطه با دکتر «ع» پزشک متخصص بیمارستان لقمان به گفت‌وگو نشستیم که در این‌باره به ما چنین می‌گوید. «تا حالا با زندانی‌های بیمار نه صحبت کرده‌ام و نه برخورد داشته‌ام، مگر در اتاق عمل، جز این نه دیداری با آن‌ها داشتم و نه هیچ وقت با آنان همکلام شده‌ام».

او تاکید می‌کند که در شرایط معمول هم بیمارستان استرس‌زاست، دیگر چه برسد با لباس زندان و دستبند. «خودتان را بگذارید جای آن آدم‌ها، وقتی به بیمارستان می‌روید، به صورت طبیعی و معمول هم برای شما بار روانی دارد. دیگر جه برسد به اینکه با پوشش زندانی و دستبند و پابند باشی. البته هستند که برخی جای زخم‌های عجیب و غریبی رو بدن‌شان هست یا به چشمانت خیره می‌شوند، اما در چشمان بسیاری از آن‌ها هم خجالت و اهمیت به آبرو را می‌بینی».

این کار نوعی مجازات است

این پزشک متخصص معتقد است حضور زندانی در بیمارستان با دستبند و پابند برای آن زندانی بیمار عوارض روحی سختی دارد. «آدم‌ها ماسک‌های مختلفی دارند، همین الان من امکان دارد اینجا یک ماسک داشته باشم و در جایی دیگر به گونه‌ای متفاوت رفتار کنم، اما خوب این را می‌دانم که حضوراین زندانی‌های بیمار با لباس زندان و دستبند و پابند، عوارض روحی بدی برای‌شان دارد».

این پزشک بیمارستان میلاد، حضور زندانی بیمار در بیمارستان با پوشش زندانی و دسبند را عین مجازات می‌خواند. «همانطور که گرداندن زندانی در شهر یا خیابانی برای آن فرد حکم یک نوع مجازات را دارد، این کار نیز برای‌شان نوعی از مجازات سخت محسوب می‌شود، چراکه امکان دارد بسیاری از آن‌ها افراد آبرومندی باشند، گرچه افراد کم‌شرم و حیا نیز در میان آنان هست، اما اگر تفکیکی میان زندانیان شود (مالی، تبهکار، امنیتی، سیاسی و…) مطلوب‌تر است.

پوزیشن ثابت برای بیمار خطرناک است

او تغییر پیدا نکردن پوزیشن بیمار روی تخت را خطرناک می‌داند. «اینکه روی تخت زندانی را با دستبند می‌بندند، می‌تواند برای آن‌ها خطراتی درپی داشته باشد. یکی از این خطرات این است که ممکن است اقدامی اورژانسی بخواهند یا سریعا نیاز به تغییر پوزیشن داشته باشند که تاخیر پوزیشن به‌واسطه دستبندی بر دست و سرمی در دست دیگر امکان دارد آسیب‌های زیادی به بیمار وارد کند، آسیب‌هایی که شاید سخت جبران شود.

در مواقعی ممکن است لازم باشد به شکل فوری پوزیشن بیمار تغییر کند، و وجود دستبند و پابند ممکن است بر این مهم تداخل ایجاد کند و باعث ایجاد عوارض جسمی تازه‌ای به بیمار شود».

پوشیدین این لباس الزامی نیست

عبدالصمدخرمشاهی حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری نیز با بیان اینکه مطابق آیین‌نامه سازمان زندان‌ها پوشیدن لباس ویژه، برای متهمان ومحکومان الزامی نیست مگربه تشخیص سازمان زندان‌ها، در توضیح بیشتر اینچنین به روزگار می‌گوید. «بنده به‌خاطر دارم چندین سال پیش فردی در دیوان عدالت اداری شکایتی مطرح کرده بود مبنی بر اینکه چرا متهمان در حالی که هنوز جرم‌شان ثابت نشده مجبور به پوشیدن لباس زندان می‌شوند؟ او در شکایت خود آورده بود که متهم زمانی که به دادگاه، داسرا یا… اعزام می‎شود با این لباس، احساس خفت و خواری می‌کند و مردم به چشم دیگری به آ‌ن‌ها نگاه می‌کنند، درحالی‌که ممکن است بعدا تبرئه شوند و به نوعی این موضوع را مجازات مضاعفی برای متهم دانسته بود. به دنبال طرح این شکایت سازمان زندان‌ها به دیوان عدالت اداری جوابی داد که بعدا دیوان هم اعلام کرد که این موضوع در صلاحیت دیوان عدالت اداری نیست و درهیات عمومی دیوان هم تایید شد».

فلسفه استفاده از پوشش متحدالشکل چیست

این حقوقدان موضوع پوشیدن یا نپوشیدن لباس متحدالشکل زندانیان را مدت‌هاست که مطرح می‌داند و در توضیح بیشتر آن، اینگونه توضیح می‌دهد. «مسئولان زندان فلسفه پوشیدن لباس متحدالشکل به‌ویژه در مورد محکومان را تشخیص زندانی از افراد معمولی، بحث امنیت ( زندانی فرار نکند) یا رعایت بهداشت ونظم ترتیب عنوان کرده‌اند. این در حالی است که سال 94 رئیس سازمان زندان‌ها در مصاحبه‌ای اعلام کرده بود، زندانیان در زندان مجبور نیستند لباس ویژه (آبی راه راه) بپوشند وفقط زمان اعزام به دادگاه، دادسرا و… به دلیل رعایت مسائل امنیتی باید ازاین لباس استفاده شود».

دستورالعمل آقای رئیسی را اجرا کنید

خرمشاهی معتقد است که در زمینه حقوق زندانی مسائل مهمتری وجود دارد که باید رعایت شود. «البته در مورد حقوق زندانیان مباحث مهمتری وجود دارد که براساس دستورالعملی که آقای رئیسی صادر کردند باید اجرا شود. سند حفظ کرامت حقوق متهمان، مجموعه‎ای از امتیازات وحقوقی است که در سایر قوانین آمده و درآن برحقوق زندانیان تاکید شده‌ است، از جمله مهمترین حقوق متهمان، منع‌شکنجه (که درهمین دستوالعمل مصادیق شکنجه به صورت کامل بیان شده است)، منع نگهداری زندانی به صورت انفرادی، منع استفاده از چشم‌بند به زندانی در محیط زندان و بازداشتگاه، عدم بازجویی در شب، دوری از انجام اقداماتی که عرفا اعمال فشارروانی بر زندانی تلقی می‌شود، توهین، تحقیر واستفاده از کلمات رکیک در حین بازجویی، محروم کردن بیماران زندانی از دسترسی به خدمات دارویی و…. است که این موارد البته در قوانین نیز بیان شده‌ است».

اهمیت طبقه‌بندی زندانیان

او درادامه به موضوع اهمیت طبقه‌بندی زندانیان اشاره می‌کند. «موضوع طبقه‌بندی زندانیان یکی از مهمترین موضوعات است که بارها بنده در موارد متعدد و مصاحبه‌های خود در مورد آن صحبت کرده‌ام، برای مثال خبرنگاری که به جرم مطبوعاتی یا انگیزه شرافتمندانه  یا برخی از افراد که به دلیل مشکلات مالی زندانی می‌شوند و دارای شخصیت قابل قبولی هستند یا دارای تحصیلات عالیه هستند و… نباید با مجرمان خطرناک دریک جا نگهداری شوند».

تشویق و تنبیه بگذارید

خرمشاهی با بیان اینکه مطابق ماده 52 آیین دادرسی کیفری حتما باید حقوق متهم به او تفهیم شود د رادامه اینچنین توضیح می‌دهد. «اصل بر برائت است ومتهم تا زمانی که مطابق موازین محاکمه نشده وحکم قطعی و نهایی برای او صادر نشده، بی‌گناه است. به اعتقاد بنده ریاست محترم قوه باید کمیته‎ای تشکیل دهند تا پیگیر دستورالعمل و بخشنامه‌ها و… باشد تا اگر افرادی از آن‌ها عدول کرده یا موازین قانونی را رعایت نکردند، مجازات و افرادی که رعایت می‌کنند، تشویق شوند.

اخبار مرتبط: