برای تعیین تاریخ آغاز قرن پانزدهم تقویم هجری شمسی ایرانیان ضرورت دارد، ابتدا، به تغییراتی كه در سال 525 میلادی، در تقویم رومیان اعمال شده است، اشاره شود. زیرا، این تغییرات در تقویم‌های جهان، منجمله تقویم‌های ایرانیان، نیز، اجرا شده است. بر پایه این تغییرات، تاریخ میلاد حضرت عیسی مسیح(ع) به عنوان مبدأ تاریخ‌گذاری تقویم میلادی (یعنی آغاز سال یك میلادی برابر اول ژانویه سال میلاد حضرت عیسی مسیح(ع) است) و شماره‌گذاری سال‌های تقویم میلادی بر پایه سلسله اعداد طبیعی رومیان پذیرفته شده است. در این صورت، قرن اول میلادی از اول ژانویه سال یك، قرن دوم از اول ژانویه سال 101، … و قرن بیست و یكم میلادی از اول ژانویه 2001 آغاز می‌شوند. امروزه، ‌این روش شماره‌گذاری سال تقویمی را «روش مورخین» می‌گویند.

بنابر روش شماره‌گذاری سال‌های میلادی، سال‌های قبل از میلاد با اعداد منفی و سال میلاد و سال‌های بعد از آن با اعداد مثبت نشان داده می‌شوند. برای نمونه، سال‌های متوالی تقویم میلادی از سه قبل از میلاد، دو قبل از میلاد، یك قبل از میلاد، یك میلادی (مطابق سال میلاد)، دو میلادی و سه میلادی، ‌به صورت سال‌های 3- ، 2- ، – ،

1+ ، 2+ و 3+ شماره‌گذاری می‌شوند (باید توجه شود كه در آن ایام، در سلسله اعداد طبیعی رومیان عدد صفر وجود نداشت). می‌دانیم كه تفاضل دو سال متوالی، همواره،‌برابر یك سال است. ولی، در شماره‌گذاری فوق‌الذكر، تفاضل بین سال یك قبل از میلاد (سال با عدد 1ـ) و سال یك میلادی (سال با عدد 1+) برابر 2 [= (1ـ) ـ 1+] می‌شود. وجود این ناهماهنگی سبب شد تا در محاسبات تقویمی، به جای سال‌های شماره‌گذاری شده به روش مورخین، از سال‌های شماره‌گذاری شده به روش «منجمین» استفاده شود. در روش منجمین، سال پیش از سال یك میلادی را «سال صفر» و سال پیش از سال صفر را «سال یك» قبل از میلاد محسوب می‌كنند.

لازم به یادآوری است كه تفاوت شماره سال‌های دو روش، مربوط به سال‌های پیش از سال یك میلادی است و شماره سال‌های یك میلادی و سال‌های بعد از آن، دو روش یكسان است. باید توجه داشت كه در زندگی روزمره، استفاده از سال صفر بسیار متداول است و معمولی‌ترین آن، سن یك نوزاد در زمان‌های متفاوت است. برای مثال، سن نوزاد، ابتدا به روز (چون سن او به ماه و سال برابر صفر است)، قبل از یك سالگی به روز و ماه و بعد از یك سالگی به سال و ماه و روز بیان می‌شود.

می‌دانیم كه در تعیین مبدأ تاریخ‌گذاری تقویم هجری شمسی، از هجرت حضرت رسول اكرم(ص) از مكه به مدینه استفاده شده است. هجرت نبوی، بنا بر نظر اكثر محققین در روز دوشنبه اول ربیع‌الاول سال یك هجری قمری مورخین اتفاق افتاده است (ملاحظه می‌شود كه مبدای تاریخ‌گذاری تقویم هجری قمری، یعنی تعیین آغاز سال اول هجری قمری، از همان روش تعیین مبدأ تاریخ‌گذاری تقویم رومیان استفاده شده است) كه مطابق 24 شهریور سال یك هجری شمسی و 13 سپتامبر 622 میلادی است. از این رو، مبدأ تاریخ‌گذاری تقویم هجری شمسی برابر روز جمعه اول فروردین یك هجری شمسی خواهد بود. در این صورت، آغاز قرن دوم هجری شمسی روز چهارشنبه اول فروردین 101 هجری شمسی، … و سرانجام، آغاز قرن پانزدهم هجری شمسی روز دوشنبه اول فروردین 1401 هجری شمسی است.

در پایان ذكر این نكته ضروری است كه افراد ناآشنا به مسائل تقویمی می‌پنداشتند كه قرن پانزدهم هجری شمسی، یك سال زودتر از تاریخ فوق‌الذكر آغاز می‌شود. چنین برداشت نادرست درباره آغاز قرن بیست و یكم میلادی، نیز، دیده شده بود. با روشنگری محققین آشنا به مسائل تقویمی، همگان پذیرفته بودند كه تاریخ آغاز قرن بیست و یكم میلادی و آغاز هزاره سوم میلادی، اول ژانویه 2001 است.

* استاد بازنشسته دانشگاه تهران